Een kijkje achter de schermen in het MSK: zo creëert museumgids Katrien een rondleiding voor blinden en slechtzienden
In februari was er in de Gentse musea weer een ruim aanbod voor kunstminnaars met een visuele beperking. Zowel in het MSK als in het SMAK waren er verschillende rondleidingen met allerhande thema’s, en die werden allemaal bedacht, voorbereid en uitgevoerd door Katrien De Tremerie. Hanne van Symfoon was nieuwsgierig naar het proces, dus nodigde Katrien haar uit in het labyrint achter het MSK. Ze verdwaalden een paar keer tussen alle opgeslagen kunst in de kronkelende gangen, maar uiteindelijk vonden ze de speciale printer, slaagden ze erin de voelplaten te drukken en vertelde Katrien haar verhaal.
Hoe wordt iemand museumgids voor blinden en slechtzienden? Hoe is dit hele verhaal voor jou begonnen?
“Ik heb vroeger toegepaste en plastische kunsten gestudeerd aan KASK en Luca en daarna heb ik een periode in de mode en cultuur gewerkt. In het jaar 2000 kwam ik in het SMAK terecht voor de expo ‘Over the edges’ (gecureerd door Jan Hoet, red.). Ik hielp daar met de productie en omdat ik mee aan de bron stond van die expo, vroegen ze me of ik niet wilde gidsen.
Zo ben ik dus begonnen als museumgids. Af en toe kregen we de mogelijkheid om een opleiding te volgen en telkens als er een opleiding was over blinde en slechtziende museumbezoekers, schreef ik me in. Zo heb ik inleefoefeningen gedaan met simulatiebrillen en leerde ik omgangtips. De laatste jaren is er veel meer aanbod voor blinden en slechtzienden in musea en zo ben ik daar verder in gerold.”
Hoe zaten die vroege rondleidingen in elkaar?
“In het begin organiseerde MSK heel sporadisch iets voor blinden en slechtzienden, dat was toen drie keer per jaar. In het begin waren er nog geen voelplaten, we beschreven vooral de kunstwerken aan de bezoekers. Daarna begonnen we geleidelijk ook meer voelmaterialen te gebruiken. Tijdens een expo over stillevens hadden we dan bepaalde stoffen mee, een pijp, een schedel... We probeerden toen, en nu ook nog altijd, een beeldhouwwerk aan te raken, maar dat is niet altijd mogelijk, omdat sommige werken te fragiel zijn.
Er kwam vaak een vaste kern opdagen, met wie we heel nauw contact hadden. Nadien luisterden we altijd naar hun feedback, zodat we konden bijsturen. Samen met hen zijn we doorheen de jaren gekomen tot wat het nu is.”
Wat doe je meestal om je voor te bereiden op een rondleiding?
“Eerst kies ik een aantal stukken uit de tentoonstelling die ik wil omzetten in voelplaten. Zodra die selectie gemaakt is, volgt het meest tijdrovende werkje: het natekenen van die schilderijen. Dat doe ik met zwarte stiften op gewoon papier, dan kopieer ik de tekening op zwelpapier, die ik daarna door de zwelprinter haal. De printer doet de zwarte lijnen en vlakken zwellen, wat reliëf creëert. Ik kan natuurlijk niet alle details van het originele werk overnemen, omdat de tekening anders te druk wordt en niet alles meer duidelijk voelbaar is. Daarom kies ik de belangrijkste elementen uit, waar ik dan ook tijdens de rondleiding een woordje uitleg over geef.
Ik gebruik de zwelprinter niet alleen om schilderijen na te maken. Zo was er een werk van Jan Van Imschoot genaamd ‘Death row fashion II’. Dat is een schilderij van een geblinddoekte, naakte vrouw in een gevangeniscel. Voor haar lichaam hangt een jurk in schilderdoek, naast het doek staat een metalen rek met twee andere jurken aan kleerhangers, alsof je de vrouw een andere outfit kan aantrekken. Toen heb ik die jurkjes en de kleerhangers nagemaakt in zwelpapier en uitgeknipt zodat de bezoekers konden voelen hoe de kunstenaar ze presenteerde.”
Je verweeft ook muziek door de rondleidingen. Hoe kies je de passende liedjes?
“Dat doe ik samen met een vriend die veel over muziek weet. Soms kiezen we een nummer op basis van het gevoel. Dat werk van Van Imschoot met die jurkjes is bijvoorbeeld een aanklacht tegen de doodstraf, dus kozen we voor het klassieke stuk ‘Sarabande’ van de zeventiende-eeuwse componist Händel, in de versie van de film ‘Barry Lyndon’. Dat straalt met de zware trommen een soort gruwel en naderend onheil uit. We wisten dat het een goeie keuze was toen sommige bezoekers zo aangegrepen waren dat ze tranen in de ogen kregen. Andere keren pakken we het letterlijk aan en luisteren we naar de teksten. Zo is er een schilderij van de Georgische schilder Kacharava van een bankier, toen hebben we het nummer ‘Money’ van Pink Floyd gekozen.”
Het klinkt allemaal heel positief, maar heb je ook al eens minder fijne reacties gekregen?
“Eigenlijk niet, de bezoekers zijn altijd heel geboeid en geven mij vaak nog verrassende inzichten en interpretaties mee. Ooit is er wel iets kapot gemaakt waar ik samen met modeontwerper Jan Welvaert veel tijd en werk had in gestopt. We hadden voor een zeventiende-eeuws portret delen van het kostuum van de vrouw nagemaakt. We maakten alles naar oud patroon: een molensteenkraag, een kapje met parels en een juweel. Dat stond op een sokkel voor het schilderij, met de bedoeling dat blinden, slechtzienden en eigenlijk iedereen eraan konden voelen. Maar na korte tijd was de molensteenkraag al losgetrokken en de parels van het kapje en het juweel gerukt. Wel jammer van al het werk.”
Naast rondleidingen begeleid je workshops in het MSK. Hoe gaat dat in zijn werk?
“De workshops in het MSK geef ik samen met Eric Reynaerts. Daarin maken we zelf kunst, altijd per thema. In de volgende workshop laten we ons inspireren door de persbrokaat-techniek, die Jan Van Eyck toepaste op het Lam Gods. Deze panelen zijn nu te zien bij de restauratie in het MSK, die al sinds 2012 bezig is.
Wij gaan de techniek toepassen met vooraf gemaakte houtsneden door Eric, daarin persen we aluminiumfolie met kurk of vetkrijt. Dit reliëf gaan we achteraf in een boog aanbrengen rond een portret dat de deelnemers geschilderd hebben.”
Zijn de workshops al bekend bij het publiek?
“Voorlopig slaan de rondleidingen iets beter aan, omdat het volgens mij mensen afschrikt dat ze zelf moeten creëren. Eén keer kwam een meisje naar een workshop, maar ze was zo bang om iets mis te doen dat ze bijna niks van het materiaal heeft aangeraakt. Er is wel een groepje vaste deelnemers dat die schroom al lang kwijt is en zij knippen, schilderen en plakken erop los. Ik vind het jammer dat de dag van vandaag nog gedacht wordt: ‘Jullie zijn blind, dus jullie kunnen niks.’ Dat proberen wij tegen te gaan in de workshops: doe maar gewoon iets, pak maar een schaar of een penseel, je kan dat wél.”
Wie graag eens mee op stap wil met Katrien in het MSK of het SMAK houdt best de activiteitenpagina en Facebook van Symfoon in de gaten. In het voorjaar is er de workshop over het Lam Gods en nog twee rondleidingen, met als thema’s mode & textiel en design. Als je dat in je inschrijving vraagt, kan je opgehaald worden aan Gent-Sint-Pieters. Inschrijven doe je door een e-mail te sturen naar msk.educatie@stad.gent.
De eerste en derde foto zijn copyright van Martin Corlazzoli.
